Bevorderen gezonde bodem en ecosysteem

Een schone omgeving voorkomt verontreinigingen in onze grondwatervoorraden. Als drinkwaterbedrijf beheren we ongeveer 2.600 hectare natuur. Het bevorderen van een gezonde bodem en een gezond ecosysteem in onze waterwingebieden staan daarbij centraal.

We zorgen dat de negatieve effecten van onze activiteiten zo veel mogelijk beperkt blijven en voegen waar het kan waarde toe aan de natuur, bijvoorbeeld met het creëren van meer biodiversiteit en ruimte voor verschillende diersoorten. Met optimale inrichting van alle terreinen proberen we bestaande natuurwaarden en biodiversiteit te behouden en waar mogelijk te vergroten.

Met betrekking tot natuur onderscheiden we bij Vitens vier rollen:

  1. Natuurbeheerder: vergroten van natuurwaarde en biodiversiteit in de terreinen die we in beheer hebben 

  2. Watermaker: water winnen met zo min mogelijk impact op de omgeving

  3. Maatschappelijk partner: samenwerken met stakeholders en omwonenden om geschikte functiecombinaties te creëren en draagvlak voor de winning te behouden

  4. Natuurinclusief bouwer: toevoegen van waarde voor natuur met onze bouwprojecten

Bestuurlijke samenwerkingen voor een robuuster watersysteem

Door de klimaatverandering krijgen we te maken met steeds extremer weer. Lange periodes van hitte en droogte, gevolgd door heftige regenbuien, komen vaker voor en zorgen voor problemen in onze woonomgeving, in de natuur, bij de landbouw en voor de grondwatervoorraad. Deze problemen vragen om een robuuster watersysteem. Daarom werkt Vitens aan bestuurlijke agenda’s zoals ‘Aanpak droogte Achterhoek’ en de Blauwe Agenda voor de Utrechtse Heuvelrug.

In de Achterhoek werkt Vitens samen met Waterschap Rijn en IJssel, tien gemeenten, natuurorganisaties, LTO-Noord en provincie Gelderland.  Met deze partijen zijn we aan de slag in ‘fieldlabs’ en ontwikkelen we een langetermijnvisie voor het hele gebied. Ook gaan we meer kennis uitwisselen en intensiever samenwerken. Op deze manier willen we er samen voor zorgen dat de  Achterhoek beter bestand is tegen onvoorspelbare weeromstandigheden

Net als de Achterhoek moet de Heuvelrug in Utrecht beter bestand raken tegen de invloeden van droogte aan de ene kant en wateroverlast aan de andere kant. Onder de naam Blauwe Agenda heeft de provincie Utrecht samen met Vitens, Waterschap Vallei en Veluwe, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, gemeenten, het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, terreinbeherende organisaties, particuliere eigenaren en natuurorganisaties afspraken gemaakt om problemen door watertekort én wateroverlast aan te pakken. Een voorbeeld hiervan is het slimmer opvangen van regenwater en dit langer vast te houden in de bodem, zodat het later bruikbaar is tijdens momenten van droogte.

Praktijkverhaal: een landschapscocktail van natuur, landbouw en waterwinning in Diepenveen 

Kruidenrijke akkerranden, zoomvegetatie aan de bosrand, poelen voor amfibieën en natte natuur. Dankzij een nauwe samenwerking tussen Vitens en agrariër Jan Menkveld gaan landbouw en natuurontwikkeling in het waterwingebied in Diepenveen hand in hand.  

Akkerrand, aangelegd door Menkveld

Diepenveen biedt met een akker, weidegrond en bos een mooie variatie aan landbouw en natuurschoon. Vitens heeft het gebied ter grootte van ruim 40 hectare volledig in eigendom, maar laat een deel van het beheer over aan anderen, zegt Rob Elfring, terreinbeheerder in waterwingebieden in Overijssel en Friesland.  

“Ons beleid is om zo veel mogelijk grasland in wingebieden te verpachten aan agrariërs. Dat doen we als compensatie voor het ontnemen van grond aan de maatschappij voor onze activiteiten. Daarnaast bespaart het ons beheer- en onderhoudskosten. Voorwaarde is wel dat de grond niet wordt bemest met drijf- of kunstmest en dat er geen bestrijdingsmiddelen gebruikt worden.” 

Biologisch boerenbedrijf

In waterwingebied Diepenveen verpacht Vitens circa 13 hectare aan agrariër Jan Menkveld, die samen met z’n vader Herman het biologische boerenbedrijf ‘Hoeve de Kuiperij’ runt.  

“We zijn in 2000 volledig biologisch geworden”, vertelt hij. “Vanwege risico’s voor het milieu en de gezondheid hadden we geen goed gevoel meer bij het gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Het meeste land dat we van Vitens pachten, is weidegrond. Een deel hiervan wordt een groot gedeelte van het jaar begraasd door koeien. Een ander deel hooien en maaien we twee keer en wordt nog een aantal weken extensief begraasd.” 

Aanleg akkerranden

In 2013 intensiveerden Menkveld en Vitens hun samenwerking, zegt Elfring. “We kwamen elkaar tegen op een bijeenkomst over groen ondernemerschap. Menkveld vertelde over zijn plannen rondom uitbreiding van biodiversiteit in het waterwingebied. Dat sprak ons enorm aan. Het sluit aan bij de visie van Vitens op het gebied van natuurbeheer.”

“We zijn toen om tafel gegaan om te kijken hoe we hem konden ondersteunen. Tegelijkertijd wilden we zijn plannen afstemmen met onze activiteiten rondom waterwinning. Op sommige percelen moet er voldoende ruimte overblijven voor bijvoorbeeld onze monteurs om het technisch beheer te kunnen uitvoeren.” 

Akkerranden, zoomvegetatie en poeltjes

In 2014 begon Menkveld met de aanleg van akkerranden. Een variatie van vegetatie moest vlinders, insecten en vogels aantrekken. Verder heeft hij aan de bosrand de afrastering tien meter naar binnen gezet.  

‘We hebben poelen gegraven voor amfibieën, zoals kamsalamanders, padden en kikkers’

Menkveld: “Op die strook hebben we ruimte gemaakt voor ontwikkeling van zoomvegetatie, zoals hoog gras en struikgewas. Hierdoor verloopt de overgang van grasland naar bos geleidelijk. Verder hebben we vijf poelen gegraven voor amfibieën, zoals kamsalamanders, padden en kikkers. De poelen fungeren als stapsteen en bieden ruimte voor voortplanting. Op de akker vindt biologische teelt plaats. Het eerste jaar hebben wij hier eenmalig mais verbouwd. Onlangs hebben we winterrogge ingezaaid die we volgend jaar kunnen oogsten.” 

Dilemma’s en belangen 

Hoewel de samenwerking goed verloopt, zorgt de combinatie tussen landbouw en natuur soms voor dilemma’s, zegt Elfring. “Onlangs wilde Menkveld een rijtje overhangende beuken opsnoeien. Die zorgden namelijk voor schaduw en beperkten de doorgang. Maar opsnoeien van beuken kan de bomen aantasten door bijvoorbeeld zonnebrand.”  

“Uiteindelijk hebben we in goed overleg besloten om de beuken niet te snoeien. De eventueel misgelopen grasopbrengst kunnen we dan weer compenseren met een lagere pachtprijs. Ook in andere wingebieden hebben we soms te maken met schurende belangen. Agrariërs willen weleens eerder beginnen met maaien dan is toegestaan, bijvoorbeeld als er regen op komst is. Maar dat kan gevaar opleveren voor broedende vogels. Daar moeten we dan over in gesprek.” 

Compensatie voor agrariër

Voor zijn activiteiten rondom agrarisch natuurbeheer (ANLB) ontvangt Menkveld een subsidie van de provincie Overijssel. “Doordat je bij agrarisch natuurbeheer extensiever met de grond omgaat, is de gewasopbrengst lager. Met subsidie vanuit het agrarisch natuurbeheer wordt dit voor een groot deel gecompenseerd.”

“Daarnaast maken we kosten voor het onderhoud binnen onze perceelsgrenzen. De vegetatie aan de perceelranden moeten we af en toe terugsnoeien. Enerzijds om het te verjongen, anderzijds om het in toom te houden. Wij leggen onze onderhoud- en beheerplannen telkens voor aan Vitens, zodat ze weten waar we mee bezig zijn. De natuurontwikkeling gaan we de komende jaren gezamenlijk monitoren.” 

Samenwerking steeds belangrijker

Een gezamenlijke aanpak zoals in Diepenveen wordt steeds belangrijker, onder meer vanwege de toenemende droogte, zegt coördinator Waterwingebieden bij Vitens Shelitha van Hunen. “Met maatregelen zoals het beter vasthouden van water en natuurontwikkeling maken we de terreinen veerkrachtig voor de toekomst.”  

'Een natuurrijk gebied heeft een belangrijke maatschappelijke functie’

“Biodiversiteit is een goede graadmeter voor de kwaliteit van de natuur en bodem. Daar hebben de landbouw en waterwinning ook weer baat bij. Daarnaast heeft een natuurrijk gebied een belangrijke maatschappelijke functie. Er is recreatief medegebruik: mensen kunnen er wandelen, fietsen en van het landschap, de planten en dieren genieten. En het gebied heeft een educatieve functie. Zo staat er bijvoorbeeld een educatieve grondwatermeter.”

“Op die manier zien mensen wat we doen, hoe en vooral: waarom. En als ze zien dat hun kraanwater uit een schone omgeving komt, geeft dat vertrouwen in de kwaliteit van ons product.” 

Voorbeeld voor andere wingebieden

De ‘landschapscocktail’ in Diepenveen is volgens Van Hunen een goed voorbeeld voor andere waterwingebieden. “Dit soort samenwerking op het gebied van natuurinclusieve landbouw zien we graag op meer plekken terugkomen. Al is het geen simpele invuloefening van dit moet hier en dat willen we daar. Per gebied moeten we analyseren waar de uitdagingen liggen en kijken hoe we die met onze partners kunnen omzetten in concrete maatregelen.”

“In Diepenveen is dat gelukt dankzij een agrariër die zelf al erg vooruitstrevend is als het gaat om natuurbeheer. De kunst is om ook wat minder vooruitstrevende boeren mee te krijgen in ons verhaal, zonder belerend te worden.”