Strategisch risicoprofiel 2020
De door Vitens voor het verslagjaar 2020 onderkende topbedrijfsrisico’s (zie Risicomanagement) worden hieronder nader toegelicht. De toelichting bevat onder meer een beschrijving van het risico alsmede de te verwachten en/of zich voorgedaan hebbende gevolgen ervan voor de continuïteit of het behalen van onze strategische doelen en agendapunten. Daarnaast geeft deze informatie over de risicobeheersing door vermelding van zowel de getroffen als de aanvullend te treffen beheersmaatregelen. Ook is een beschrijving opgenomen van onze inschatting van de trend in risicobeheersing.
Topbedrijfsrisico's
Risico 1: Betrouwbaarheid data en data-ontsluiting
Strategische agenda
Voldoende beschikbare schone bronnen, Meer gemak voor de klant en 24/7 Betrouwbaar en betaalbaar drinkwater.
Risicobeschrijving en gevolgen
Het belang van data neemt alleen maar toe. Willen we goede besluiten kunnen nemen en onze strategische doelstellingen realiseren, dan hebben we beschikbare en betrouwbare data nodig.
We gaan inzetten op het vaststellen van de informatiebehoefte, het inrichten van processen om de benodigde data te genereren en een goede implementatie van deze processen waarbij het menselijke aspect ook wordt geborgd (formele en informele beheersing).
Risicobeheersing
Tijdens de huidige deelmigratie van SAP S/4 HANA is de datakwaliteit van onze data die door onze werkprocessen lopen toegenomen, doordat Vitens voorafgaand aan deze migratie diep in haar data is gedoken en kwaliteitsverbeteringen heeft aangebracht. Een voorbeeld hiervan zijn de assetdata waarbij door de datakwaliteitsverbetering nu ‘1 waarheid’ is in de database van SAP. In 2020 is hierdoor de datakwaliteit verbeterd en Vitens zal dit in de rest van de deelmigraties in 2021 voortzetten. Hierbij is een basis gelegd voor eenmalige opslag en meervoudig gebruik van data, waarin data vanuit verschillende systemen is samengevoegd in één plek in SAP en is dubbel geregistreerde data opgeschoond en is eventueel missende data toegevoegd.
In 2020 is een start gemaakt met veertien concrete verbeterinitiatieven, die zijn vastgesteld in de Roadmap datamanagement. Deze hebben als doel de datakwaliteit binnen Vitens te verbeteren. Zo zijn bij onze afdeling N&L in de geografische data een groot aantal data-verbeteracties doorgevoerd waardoor de ondergrondse fysieke situatie voor Vitens binnen nog beter te analyseren is.
Een van de belangrijkste verbeterinitiatieven is de door de directie vastgestelde rolorganisatie Datamanagement, en de opvolgende implementatie binnen de verschillende afdelingen van Vitens. Deze implementatie van de rollen data-eigenaar, datamanager en databeheerder binnen de afdelingen van Vitens heeft er concreet voor gezorgd dat in de hele keten data is aangevuld en verbeterd en dat deze datakwaliteitsverbetering ook is geborgd naar de toekomst omdat hiermee de basis voor de datamanagement-organisatie staat.
De datamanagement-(rol)organisatie wordt door middel van training en maandelijkse overleggen aangespoord om continu bezig te zijn met zijn met data-verbeterinitiatieven. De Datastewards die vanuit datamanagement de afdelingen begeleiden op verbeteren van datakwaliteit, zorgen dat deze verbeterinitiatieven worden gelinkt aan processen en ICT . Hierdoor worden niet alleen de data verbeterd, maar ook geborgd in onze processen en systemen die het maken van drinkwater ondersteunen.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is gedaald, zowel op gebied van kans als impact. Dat wil zeggen dat de kans en impact op onbetrouwbare data is verminderd. De huidige SAP-migratie, die in 2021 verdergaat, is mede een aanjager geweest om voorafgaand aan de verschillende deelmigraties verbeterinitiatieven door te voeren op de data en dus de datakwaliteit op afdelingsniveau te verhogen. Deze verbeterinitiatieven zijn deels onder begeleiding van een datasteward opgepakt, die ervoor zorgt dat deze data ook geborgd wordt in onze processen en systemen. Datamanagement heeft daarnaast in 2020 een stevige en prominente basis gekregen binnen de Vitens organisatie, door het vaststellen en implementeren van een datamanagement-organisatie en de daarbij geïmplementeerde data-verbeterinitiatieven.
Risico 2: Beschikbaarheid productiecapaciteit/bronnen
Strategische agenda
Voldoende beschikbare schone bronnen en 24/7 Betrouwbaar en betaalbaar drinkwater.
Risicobeschrijving en gevolgen
Beschikbaarheid van voldoende (schone) bronnen en productiecapaciteit is noodzakelijk om nu en in de toekomst voldoende drinkwater van gewenste kwaliteit te kunnen leveren. De vraag naar drinkwater neemt naar verwachting de komende jaren toe, daar moeten we tijdig onze win- en productiecapaciteit op afstemmen. Beschikbaarheid van voldoende schone bronnen is een potentieel knelpunt, omdat we afhankelijk zijn van onder andere provincies en waterschappen voor het verkrijgen van winvergunningen.
Dit vraagt goede afstemming met deze bevoegde instanties om maatschappelijk draagvlak te verkrijgen voor de benodigde extra vergunningen. Daarvoor moeten we vraag en aanbod goed afstemmen tussen Vitens en de particuliere en (groot)zakelijke klanten, maar ook intern tussen de verschillende afdelingen. We willen meer inzicht in de beschikbare hoeveelheid en kwaliteit water en de vraagontwikkeling. Maar we werken ook aan sturing op afname door grootzakelijke klanten, tijdige en adequate bestuurlijke afspraken ten behoeve van wincapaciteit en het voorhanden hebben van noodscenario’s.
Risicobeheersing
Om te zorgen dat er voldoende productiecapaciteit is, werkt Vitens gedurende het jaar met vijf sporen. Elk kwartaal is voor de vijf sporen een rapportage gemaakt, waarin de voortgang van de activiteiten wordt gevolgd en beheersmaatregelen worden benoemd als er afwijkingen zijn.
We hebben de actuele technische en organisatorische knelpunten in de drinkwatervoorziening in kaart gebracht en beheersmaatregelen getroffen om ervoor te zorgen dat we voorbereid zijn op de komende zomer (spoor 1). De knelpunten zijn hierbij grotendeels opgelost in 2020.
Spoor 2 gaat over het verminderen van het piekverbruik en gemiddeld waterverbruik. In 2020 is inzicht verkregen en planvorming opgezet op het gebied van waterbesparing. Hiervoor zijn campagnes georganiseerd op waterbesparing en zijn plannen gemaakt voor innovatieve methoden om water te besparen.
De afgelopen jaren is een aantal onttrekkingsvergunningen overschreden. Daarom zijn in de infrastructuurplannen bouwstenen ontwikkeld om de vergunning inclusief reserves binnen nu en 2028 op orde te krijgen (spoor 3). Hier wordt op gestuurd en ieder kwartaal over gerapporteerd aan de directie.
Binnen spoor 4 werken we aan een toekomstbestendige infrastructuur, omdat de afgelopen jaren gebleken is dat een aantal winningen niet toekomstbestendig is (verdroging). We hebben hiervoor de langetermijnvisie voor de komende dertig jaar aangescherpt en als vervolg daarop onderzoek gedaan naar locaties waar toekomstbestendig oppervlakte-/ grondwater aanwezig is. Zodat we winningen die te veel verdroging veroorzaken op termijn kunnen ontzien.
Het huidige watersysteem is onvoldoende toekomstigbestendig gebleken (spoor 5). Vitens werkt samen met verantwoordelijke overheden om het watersysteem toekomstig bestendig te maken met onder andere het concept Panorama Waterland, wat in twee gebieden wordt uitgewerkt.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is stabiel. De impact van klimaatverandering door de aanhoudende droogte wordt groter. Daarnaast wordt het verkrijgen van vergunningen bemoeilijkt door de stikstofproblematiek. Tegelijkertijd geldt voor dit risico dat het gevoel van urgentie bij onder andere provincie en waterschappen inmiddels gedeeld is. Dat helpt de oplossingen en omgevingsprocessen die noodzakelijk zijn om onze opgave te realiseren. Intern hebben we op een aantal kritische reservebouwstenen de versnelling ingezet als gevolg van de gestegen prognose. Tevens versnellen we op een aantal langetermijnontwikkelingen, zoals de ontwikkeling van de strategische harten IJsselvallei en Midden Nederland. Daarnaast is op basis van een zogenoemde performance test in de operatie ook inzichtelijk welke maatregelen er op kortere termijn (voor de volgende warme en droge zomer) nodig zijn om risico’s in de levering van drinkwater te beperken.
Risico 3: Cybersecurity en fysieke beveiliging assets
Risico 3.a: Cybersecurity
Strategische agenda
24/7 Betrouwbaar en betaalbaar drinkwater en Meer gemak voor de klant.
Risicobeschrijving en gevolgen
Het cybersecurity-risico is niet meer weg te denken uit de bedrijfsvoering. Onze systemen en gegevens moeten goed beschermd zijn tegen invloeden van buitenaf en binnenuit. De afhankelijkheid van ICT en data wordt steeds groter en de bescherming hiervan wordt steeds belangrijker. Denk bijvoorbeeld aan onderdelen van Vitens die rechtstreeks de klant raken (productie en levering van water, klantenservice), maar ook de personeelsgegevens bij HR.
Risicobeheersing
Het bewustzijn rondom cybersecurity van medewerkers is verhoogd door meerdere initiatieven, waaronder: het versturen van phishing mails naar alle medewerkers alsmede het organiseren van een online cybersecurity game en de Vitens Veilig Week.
Alle systemen en netwerken op de locaties zijn in 2020 verder technisch beveiligd. Daardoor is de weerbaarheid toegenomen voor cybersecurity-dreigingen.
Binnen Vitens is een Security Operational Center (SOC) actief. Het SOC voert security monitoring activiteiten uit om bedreigingen tijdig te kunnen detecteren.
De interne Security Organisatie is verstevigd door het aanstellen van vijf nieuwe security-experts op de technische afdelingen om passende opvolging te kunnen geven aan de gedetecteerde cybersecurity-incidenten en -kwetsbaarheden.
Een onafhankelijke, externe partij heeft geconstateerd dat Vitens voldoet aan de gestelde norm voor de beveiliging van procesautomatisering vanuit de Vewin.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is licht gedaald. Vitens is onderdeel van de vitale infrastructuur en een doelwit voor cybercriminelen en statelijke actoren. De digitale dreiging is onverminderd en permanent. De mal-/ ransomware en digitale aanvallen van statelijke actoren met als doel spionage, beïnvloeding, verstoring en sabotage vormen de grootste dreiging. De weerbaarheid van Vitens tegen de cybersecurity-dreigingen is toegenomen. Middels een programmatische aanpak is een inhaalslag bewerkstelligd en zijn verbeteringen doorgevoerd op het gebied van mens, proces en technologie.
Risico 3.b: Fysieke beveiliging assets
Strategische agenda
Voldoende beschikbare schone bronnen en 24/7 Betrouwbaar en betaalbaar drinkwater.
Risicobeschrijving en gevolgen
Het risico is aanwezig dat door ontoereikende fysieke beveiliging van productielocaties het drinkwater moedwillig wordt verontreinigd en hierdoor de levering en/of kwaliteit van het drinkwater (langdurig) wordt verstoord. Beveiliging van de bovengrondse assets is onderdeel van het programma Beveiliging. De belangrijkste beheersmaatregel betreft hierin het op niveau brengen van de productielocaties conform de security baseline.
Risicobeheersing
Alle relevante locaties zijn conform beleid voorzien van fysieke terreinafscheiding. Dit is niet alleen een juridische afscheiding, maar ook de eerste barrière voor indringers in het totale beveiligingsconcept.
Daarnaast zijn de kaderstellende softwareplatformen (SMS en CMS) geïnstalleerd, die op afstand bedienen en beheren van het centrale beveiligingssysteem mogelijk maken. De volgende stap is om in alle gebouwen de vereiste bouwkundige en elektronische maatregelen te treffen, waarmee de locaties het vereiste beveiligingsniveau krijgen
De eerste twee locaties in Friesland zijn omgebouwd en aangesloten op het SMS. De resterende locaties binnen het voorzieningsgebied worden in de periode tot en met 2023 omgebouwd naar het vereiste beveiligingsniveau.
Verschillende actie zijn uitgevoerd om het bewustzijn rondom security te verhogen. Dit door de inzet van mystery guests op verschillende locaties en aandacht voor fysieke beveiliging tijdens de Vitens Veilig Week.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is gelijk gebleven. De externe dreiging is dit jaar onveranderd gebleven. Gedurende 2020 zijn de eerste productielocaties beveiligd conform het vereiste Vitens-beveiligingsniveau. Tussen 2021 en 2023 worden alle productielocaties omgebouwd naar het vereiste beveiligingsniveau. Er zijn diverse initiatieven gestart om het bewustzijn rondom security bij de medewerkers te verhogen, waarbij de menselijke factor ten aanzien van fysieke beveiliging blijvend aandacht verdient.
Risico 4: Verandervermogen organisatie
Strategische agenda
Vitenser sterk in je werk, 24/7 Betrouwbaar en betaalbaar drinkwater en Meer gemak voor de klant.
Risicobeschrijving en gevolgen
Het risico is aanwezig dat Vitens onvoldoende controle heeft over de personeelsplanning in de continu veranderende toekomst. Dat heeft onder andere gevolgen voor de duurzame inzetbaarheid van Vitensers, onze managementstijl en het tijdig kunnen inspelen op (technologische) ontwikkelingen. Belangrijke beheersmaatregelen voor dit risico rollen we uit met behulp van strategische personeelsplanning (SPP) en een adequate afdeling recruitment die in de wervingsbehoefte kan voorzien.
Risicobeheersing
Strategische personeelsplanning (SPP) wordt doorlopend toegepast en is geborgd binnen alle afdelingen. Vanaf 2020 kunnen leidinggevenden door middel van een dashboard beter sturen op voortgang en kijken of hun formatie nog past bij de doelen.
In 2020 is het ontwikkelportaal doorontwikkeld. Dit maakt het in de toekomst gemakkelijker om te kijken naar doorstroommogelijkheden en om met elkaar het gesprek aan te gaan over waar talenten liggen. Dit zal verder uitgerold worden in 2021.
Een nieuwe recruitmentafdeling is opgezet om meer vacatures snel en goed in te kunnen vullen.
Het leiderschapsprogramma, dat onder begeleiding van een externe partij wordt uitgevoerd, is voor een groot deel opgevolgd door alle leidinggevenden binnen de organisatie.
De arbeidsmarktcampagne Ons water, jouw werk is verder geprofessionaliseerd. Dit zorgt voor sterkere positionering van de naam Vitens in de arbeidsmarkt.
Vanuit het crisis-/regieteam voor de coronacrisis is door middel van peilstokmetingen veel aandacht voor de psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Specifiek hierop gerichte hulpmiddelen wordt aangeboden aan leidinggevenden. Er is een speciale intranetpagina ingericht die doorlopende informatie hierover verstrekt.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is licht gestegen. Het risico achten we als licht gestegen gezien de schaarste op de markt in het licht van specifieke doelgroepen die Vitens nodig heeft. Vitens staat met een duurzame strategie steeds beter bekend in de arbeidsmarkt. Er heerst nog krapte op de arbeidsmarkt, maar we weten meer talent naar onze organisatie te trekken. Zo zijn er afgelopen jaar veel nieuwe medewerkers aangenomen. Dankzij de vorming van de nieuwe afdeling recruitment is het proces verbeterd rondom de invulling van vacatures. Het risico achten wij ook licht gestegen vanwege het langdurig voornamelijk digitaal werken in het kader van de coronamaatregelen. De coronacrisis die medio maart losbarstte, laat zien dat een extern risico (kans) aanwezig blijft. Het heeft een groot beroep gedaan op ons verandervermogen. En daar zijn we tot nu toe goed in geslaagd door gerichte communicatie, het bieden van diverse oplossingen vooral met betrekking tot de psychosociale component en door het snel uitleveren van ondersteunende middelen zoals laptops en bureaustoelen.
Risico 5: Efficiënte en slagvaardige bedrijfsvoering
Strategische agenda
Vitenser sterk in je werk, 24/7 Betrouwbaar en betaalbaar drinkwater en Meer gemak voor de klant.
Risicobeschrijving en gevolgen
Vitens beschikt mogelijk over een onvoldoende efficiënte en slagvaardige bedrijfsvoering, waardoor besluitvorming regelmatig lang duurt en als bureaucratisch kan worden ervaren. We streven veelal naar een zeer hoog kwaliteitsniveau en dan zijn we snel geneigd om een risicomijdende houding aan te nemen, terwijl dit wellicht niet altijd noodzakelijk is. Enerzijds willen we graag efficiënt werken, maar anderzijds willen we ook een lerende organisatie zijn waar je fouten mag maken. Dit kan zorgen voor onduidelijkheid bij collega’s. Dit kunnen we verbeteren door bijvoorbeeld ‘agile’ te werken in projecten en bij besluitvorming, normeren van doorlooptijden (doorbreken van patronen, ook bij projecten) en verlaging van het budget.
Risicobeheersing
In 2020 is de nieuwe strategie Elke druppel duurzaam opgesteld. De nieuwe strategie zal vanaf 2021 worden gerealiseerd.
Een extern bureau heeft het afgelopen jaar de bedrijfsvoering binnen Vitens beoordeeld. Met een ‘routekaart efficiëntie’ zijn alle verschillende activiteiten (en de kosten hiervan) beter inzichtelijk. We hebben nu duidelijk in beeld waar we het geld aan besteden en welke verbetermogelijkheden voor efficiëntie er zijn.
We hebben onze manier van werken op diverse onderdelen aangepast. Hierbij werken we sinds eind 2020 kortcyclisch in clusters aan strategierealisatie, en hanteren we de 3458-methodiek. Dit zorgt voor een betere afstemming en meer efficiëntie en slagvaardigheid doordat resultaten directer worden gevolgd en bijsturen sneller mogelijk is.
In 2020 zijn belangrijke stappen gezet in de implementatie van SAP S/4 HANA. Daardoor zijn de processen in de organisatie vereenvoudigd. En dat zorgt voor een grotere slagvaardigheid.
In 2020 is een taakstelling opgelegd ten aanzien van het efficiënter werken in 2021.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is gedaald. Het risico om niet effectief en slagvaardig te zijn blijft aanwezig, echter zijn er acties in gang gezet om efficiënter en slagvaardiger te worden. Dankzij de nieuwe manier van werken wordt er effectiever gewerkt. En de uitrol van SAP zorgt voor eenvoudigere processen en een grotere slagvaardigheid. Dit alles heeft ervoor gezorgd dat ‘efficiënte en slagvaardige bedrijfsvoering’ in 2021 geen topbedrijfsrisico meer is. De reactie van Vitens op de COVID-19-maatregelen is een voorbeeld van een slagvaardige bedrijfsvoering.
Risico 6: Uitbesteed werk
Strategische agenda
24/7 Betrouwbaar en betaalbaar drinkwater.
Risicobeschrijving en gevolgen
Het risico bestaat dat Vitens niet altijd voldoende regie en grip heeft op werkzaamheden die door derden worden uitgevoerd. We hebben veel projecten die uitgevoerd moeten worden (vraag Vitens/Ontwerp & Aanleg), maar de aannemers kunnen onvoldoende personeel leveren (aanbod). Dit is een landelijk probleem dat bij alle netbeheerders speelt en vraagt dan ook om een landelijke/bredere oplossing.
Risicobeheersing
In 2020 is hard gewerkt aan het vergroten van de voorspelbaarheid van met name ondergrondse projecten. Verschillende tools, zowel voor intern- als extern-gedreven werk, worden gebruikt om inzicht te verschaffen aan onder andere de aannemers over de workload die zij kunnen verwachten. Het doel hiervan is dat de aannemers hierop kunnen inspelen en de benodigde capaciteit kunnen borgen.
Op het gebied van verticaal boren zijn goede stappen gezet om het aantal gecontracteerde aannemers te vergroten, bijvoorbeeld met marktverkenningen en pilots met potentiële aannemers. In 2021 zal dit verder worden afgerond en hiermee worden de huidige capaciteitsproblemen gemitigeerd.
Voor het vervangen van onze asbest-cementleidingen in de provincie Utrecht zijn in samenwerking met Stedin vier contracten uitgegeven om in de komende zeven jaar voor bijna 130 kilometer aan waterleidingen te saneren. Dankzij voorspellingen zijn de aannemers goed in staat de capaciteit voor de komende jaren in te plannen en te garanderen. Dit geeft ons zekerheid omtrent de maakbaarheid van het betreffende werk.
In het afgelopen jaar is er een Corona Contract Advies Team opgericht, om de (mogelijke) consequenties van de coronacrisis proactief te managen en verkleinen. De consequenties blijken tot op heden beperkt te zijn: er is sprake van enige vertraging in de uitvoering van een aantal met name bovengrondse projecten.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is gestegen. Ondanks de effecten van de getroffen maatregelen (zowel intern als extern) is het risicoprofiel licht gestegen ten opzichte van 2019. De belangrijkste reden hiervoor is de stijging van het verwachtte waterverbruik, waardoor extra geïnvesteerd moet worden in de infrastructuur en wat leidt tot een hogere vraag naar uitbesteed werk (aannemerij). Dit inzicht is verkregen in de tweede helft van 2020. Door deze ontwikkeling wordt het risico in 2021 herijkt en er zullen aanvullende beheersmaatregelen worden getroffen op het gewijzigde risico.
Risico 7: Integer werken
Strategische agenda
Vitenser sterk in je werk.
Risicobeschrijving en gevolgen
Vitens streeft ernaar om een integere organisatie te zijn en te blijven. Integriteit is echter geen vanzelfsprekendheid. Het verdient continu onderhoud en aandacht, mede doordat de interne en externe context hierin een belangrijke rol speelt en deze aan verandering onderhevig is. Door de publieke opinie, overheid, toezichthouders en onafhankelijke accountants is de maatschappelijke relevantie rondom onderwerpen zoals integriteit en fraude de laatste jaren fors toegenomen. In het streven om integriteit een vanzelfsprekendheid te laten zijn, wil Vitens meer aandacht besteden aan een tweetal belangrijke pijlers. Enerzijds betreft het de pijler met mensgerichte aspecten, zoals verantwoordelijkheid, bewustwording, normen en waarden alsmede houding en gedrag. Deze pijler richt zich op de zogenaamde soft controls. En anderzijds betreft het de pijler met harde, zakelijke aspecten van onze bedrijfsvoering, zoals vastgelegd in regelgeving en procedures; de zogenaamde hard controls.
Risicobeheersing
In 2020 is het Meerjarenplan Integriteit 2018-2020 afgerond. Dat wil zeggen dat de projectmatige aanpak rondom het onderwerp is afgesloten en dit met ingang van 2021 onderdeel wordt van de reguliere bedrijfsvoering.
Een e-learning ethiek is ontwikkeld. Alle medewerkers hebben via intranet een e-learning ethiek aangeboden gekregen. Deze is gericht op zowel theorie als gedrag, en moet medewerkers aanzetten om na te denken over integriteit.
Het elkaar aanspreken op gedrag (aanspreekbaarheid) maakt onderdeel uit van het leiderschapsprogramma van Vitens. Dit programma is in 2019 opgestart en zal begin 2021 worden afgerond.
Eind 2019 is een integriteitsonderzoek (nulmeting) uitgevoerd naar de mate van integer gedrag binnen Vitens. De resultaten van het integriteitsonderzoek zijn door de hele organisatie besproken in 2020.
Vanuit de frauderisicoanalyse 2020 blijkt dat het risicoprofiel binnen Vitens licht is gedaald.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is licht gedaald. Het afgelopen jaar is er aandacht besteed aan integriteit en vooruitgang geboekt dankzij verschillende initiatieven tegen fraude. Vanuit de frauderisicoanalyse 2020 blijkt dat het risicoprofiel is gedaald. Anderzijds hebben externe ontwikkelingen invloed gehad op integriteit. Door COVID-19 moesten medewerkers thuis werken. Vooral van de medewerkers die dit niet gewend waren, vraagt dat meer dan normaal. In vervelende gevallen kan er ook misbruik van gemaakt worden. Aan de andere kant brengt het ook een stuk betrokkenheid en saamhorigheid. We blijven aandacht schenken aan integer werken, met als doel om het meer zichtbaarheid te geven. We willen graag dat Vitensers elkaar (durven) aanspreken op integriteit.
Risico 8: Drukte in de ondergrond
Strategische agenda
Voldoende beschikbare schone bronnen
Risicobeschrijving en gevolgen
De ondergrond wordt in toenemende mate gebruikt voor andere opgaven (energie/warmte, opslag). Dit brengt risico’s met zich mee voor de grondwaterkwaliteit van drinkwaterbronnen. Vanwege de nog onbekende en moeilijk te beheersen risico’s pleit Vitens voor functiescheiding: geen aardwarmte (geothermie en bodemenergie) in gebieden bestemd voor drinkwater. Voor de beheersing van het risico is het met name van belang dat primair de overheden de drinkwaterbelangen borgen in wet- en regelgeving en in hun beleid. Bij onvoldoende resultaten kan dit leiden tot:
Acceptatie van een lager beschermingsniveau door het niet langer kunnen handhaven van functiescheiding (toename van risico’s)
Gedwongen acceptatie van lagere kwaliteit van bronnen (aanvullende zuivering noodzakelijk)
Verlaten van bestaande locaties of het niet kunnen ontwikkelen van Aanvullende Strategische Voorraden (ASV) (gedwongen worden naar inzet van oppervlaktewater als bron)
De risico’s verschillen in aard en urgentie: van bestuurlijke drang tot acute problemen met kwaliteit.
Risicobeheersing
Vitens heeft vanaf 2017 samen met provincies gewerkt aan drinkwaterstrategieën voor 2040/2050, een proces om te komen tot aanwijzing van Aanvullende Strategische Voorraden (ASV’s) en actualisatie van het grondwaterbeschermingsbeleid. Dit moet bijdragen aan het borgen van de drinkwatervoorziening (ook bij extreme ontwikkeling van de drinkwatervraag (+30 procent)) en de realisatie van de energietransitie.
Provincies en drinkwaterbedrijven hebben het grondwaterbeschermingsbeleid herijkt en bouwstenen ontwikkeld om het grondwaterbeschermingsbeleid te actualiseren en te versterken. Voor ASV-gebieden is een afwegingskader opgesteld om te komen tot een goede bescherming met een verantwoorde ruimteclaim zonder andere belangen onnodig te belemmeren.
De geothermiesector ontwikkelt sterk en heeft in 2020 een industriestandaard opgesteld. Vitens is door de geothermiebranche hierbij betrokken en heeft met de andere drinkwaterbedrijven een reactie gegeven op de industriestandaard. Vitens heeft aandacht gevraagd voor het putontwerp, de verwerking van testwater en de monitoring van de grondwaterkwaliteit rond geothermieputten.
Intern is een nieuwe analyse gedaan om de impact van bodemenergiesystemen (BES) op de grondwater kwaliteit te bepalen. Het aantal BES stijgt sterk. De impact op de grondwaterkwaliteit van de bronnen voor drinkwater kan groot zijn door onzorgvuldige aanleg, lekkage en niet ontmantelen van oude systemen. Vitens pleit voor een betere en centrale registratie en meer toezicht op de aanleg van BES. In 2020 is een plan ontwikkeld om meer aandacht te vragen van overheden en andere partijen voor de risico’s van BES voor de grondwaterkwaliteit en op te roepen tot betere registratie en VTH. De acties worden in 2021 opgestart.
Vitens houdt actief contact met belangrijke partijen op het gebied van drukte in de ondergrond. Zo hebben we overleg met landelijke en regionale overheden, de geothermiebranche en initiatiefnemers van geothermieprojecten.
Risico-ontwikkeling
Het risicoprofiel is gedaald. De daling van het risico hangt samen met het vaststellen van drinkwaterstrategieën met Aanvullende Strategische Voorraden (ASV’s) in de meeste provincies binnen het voorzieningsgebied van Vitens in 2020. Met deze belangrijke mijlpaal zijn de ASV’s als toekomstige bronnen voor drinkwater vastgesteld. In 2021 wordt dit proces afgerond met het vastleggen van de ASV’s en het bijbehorende beschermingsbeleid in de provinciale Omgevingsvisies en -verordeningen. Provincies en drinkwaterbedrijven hebben in 2020 samengewerkt aan bouwstenen om het grondwaterbeschermingsbeleid te versterken. Dit zal – naar verwachting – in 2021 leiden tot aanscherping van het grondwaterbeschermingsbeleid door de provincies.