Door in te zetten op innovatie, vergroten we de wendbaarheid van Vitens en borgen we de continuïteit.
Onze Innovatie- en Onderzoeksagenda (I&O-agenda) richt zich op het oplossen van uitdagingen en implementaties in de organisatie die binnen vijf jaar bijdragen aan de strategie, wendbaarheid en veerkracht van Vitens. Het doel is om jaarlijks twee projecten te implementeren. In 2020 realiseerden we er zes (2019: zes). Naast onze eigen I&O-agenda hielden we ons in 2020 ook binnen KWR – een kennisinstituut voor drinkwaterbedrijven – bezig met onderzoeksvragen.
Daarnaast onderzochten we, samen met de Wageningen Universiteit en een bureau gelieerd aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, welke ontwikkelingen en trends grote impact hebben op Vitens. Bijvoorbeeld jarenlange droogte, demografische ontwikkelingen (krimp én groei) en burgers die in toenemende mate zelfstandig drinkwater winnen. Als we weten wát ons vak op de langere termijn kan beïnvloeden, kunnen we voor grote investeringen weloverwogen beslissingen nemen.
Schets Panorama Waterland
Praktijkverhaal Panorama Waterland: nooit meer watergebrek dankzij eeuwige bron
Een waterparadijs voor mens, natuur en milieu. Met dat vergezicht ontstond drie jaar geleden het project Panorama Waterland, zegt Jip Welkers, Business Development Manager bij Vitens. “Met oog op de toenemende watervraag en klimaatverandering zochten we naar een concept om voor de toekomst voldoende schoon water veilig te stellen.”
Vitens wilde out-of-the-box nadenken over drinkwaterwinning en bedacht een ‘eeuwige bron’: een gebied waarin water leidend is. En waar dankzij een eeuwige bron naast waterwinning óók genoeg ruimte is voor andere functies, zoals landbouw, natuur en recreatie. “We willen hier de waterkoek – het beschikbare zoetwater – vergroten.”
Geschikt voor hoger gelegen gebieden
Het concept kreeg met hulp van een hydroloog, ecoloog en landschapsarchitecten handen en voeten. Welkers: “Om het uit de utopiesfeer te halen, zochten we een locatie waar we het ontwerp konden toepassen. We kozen voor de Sallandse Heuvelrug, een waterwinning met schone bronnen.”
Dit gebied is tegelijkertijd kwetsbaar. Vanwege de hoge ligging is het voor wateraanvoer grotendeels afhankelijk van neerslag. “Net als andere hooggelegen gebieden, zoals de Veluwe, Utrechtse Heuvelrug en Nijmeegse stuwwal. Het concept van de eeuwige bron is vooral bedoeld voor dit soort ‘ruggen’.”
Water vasthouden en een sluitende kringloop
Van alle neerslag op de Sallandse Heuvelrug infiltreert nu slechts 10 procent in de bodem. De rest verdampt (60 procent) of stroomt weg (30 procent), zegt Welkers: “De hoeveelheid water die afstroomt, willen we terugbrengen naar nul. Dat kan bijvoorbeeld met de aanleg van wadi’s op de hellingen en een vaart om het gebied heen. Infiltratievennen moeten zorgen voor extra sponswerking. Zo ontstaat een hydrologisch eiland waar het hele jaar water aanwezig is.”
‘Zo ontstaat een hydrologisch eiland, waar het hele jaar water aanwezig is’
Vitens wil daarnaast een sluitende kringloop creëren. Reststoffen die vrijkomen bij grondwaterzuivering, zoals ijzer, kalk en humuszuren, kunnen worden benut door andere functies in het gebied, zoals landbouw en natuur.
Waarde voor landbouw, natuur en maatschappij
De verschillende gebruikers profiteren van Panorama Waterland, benadrukt Welkers. “Met een eeuwige bron hebben agrariërs jaarrond irrigatiewater. Ook is het aan boord houden van water belangrijk voor de natuur. We zagen de laatste jaren hoe schadelijk droogte kan zijn voor flora en fauna. En met de aanleg van een vaart en fietspaden creëren we meer ruimte voor recreatie. Panorama Waterland heeft dus een belangrijke maatschappelijke waarde.”
Daarnaast vergroot Vitens met het vasthouden van water de wincapaciteit op de Sallandse Heuvelrug aanzienlijk, zegt Anky Spanjers, projectmanager waterwinning. “In potentie is daar veertig miljoen kuub per jaar beschikbaar, nu is dat nog acht miljoen kuub. Daarmee kunnen we mogelijk winningen in andere kwetsbare gebieden sluiten. Tegelijkertijd maken we het watersysteem en daarmee onze waterwinning robuuster.”
Keuzes en maatwerk
De herinrichting van een gebied vraagt om de nodige aanpassingen, erkent Spanjers. “Om functies duurzaam te combineren, moeten we keuzes maken. Voor het schoonhouden van onze bronnen moeten we de bodem bijvoorbeeld zo min mogelijk belasten. Dat betekent dat er ruimte is voor vormen van landbouw die hun bedrijfsvoering daarop hebben ingericht, zoals precisielandbouw en extensieve landbouw.”
‘Voor het schoonhouden van onze bronnen moeten we de bodem zo min mogelijk belasten’
“Ook is niet elk type natuur geschikt voor waterrijk gebied en wordt gedacht aan het vervangen van naaldbos door loofbos of heide om verdamping te verminderen. De exacte maatregelen verschillen per gebied.”
Neutrale partij als kartrekker
Volgens Spanjers zoekt Vitens nog welke rol het wil spelen bij het uitrollen van Panorama Waterland. “We zijn nu aanjager, maar hebben als drinkwaterbedrijf natuurlijk ook belangen. Om het draagvlak zo groot mogelijk te houden, is het wenselijk dat een neutrale partij de kar gaat trekken, vanuit een integraal perspectief. Zoals een provincie of waterschap. Zeker als we straks met individuele partijen moeten samenwerken, zoals agrariërs, grondeigenaren en omwonenden.”
Aanhaken bij gebiedsprocessen
Daarnaast wil Vitens aanhaken bij lopende gebiedsprocessen. Spanjers: “Het is niet de bedoeling dat wij een plan ontwikkelen en aan anderen opdringen. We willen de ontwikkeling samen met partners uitvoeren en combineren met andere ruimtelijke opgaven.”
“We hebben ons afgelopen jaar dan ook aangesloten bij het Nationale Park Nieuwe Stijl Sallandse Heuvelrug en Twents Reggedal, om te onderzoeken hoe we Panorama Waterland in en met dit gebied kunnen verwezenlijken. In andere gebieden kijken we met gebiedspartijen waar we mogelijk al onderdelen van het concept kunnen uitrollen, zoals het aanleggen van wadi’s. Het volledig implementeren van Panorama Waterland kan nog jaren duren.”
EO Wijersprijs: nooit meer watergebrek Panorama Waterland won in 2020 de EO Wijersprijs, een landelijke prijs voor innovatieve ideeën in de ruimtelijke omgeving. De jury roemde met name het perspectief ‘nooit meer watergebrek’, verwijzend naar het naoorlogse motto ‘nooit meer honger’. Welkers: “Ik ben enorm trots op deze prijs. Verder durven denken dan onze kerntaken wordt gewaardeerd. Voor ons was dat best spannend. We hopen hiermee andere partijen te inspireren om ook met een meer open houding naar oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken te kijken.”
