De wereld om ons heen

2022: minder waterverbruik, geopolitieke ontwikkelingen en inflatie

In veel opzichten was 2022 een bewogen jaar. Het was een droge warme zomer, waarin Vitens een goede prestatie leverde in de drinkwatervoorziening. De prijs om drinkwater te maken is het afgelopen jaar toegenomen door de enorme inflatie (veroorzaakt door de sterk gestegen energieprijzen en materiaal- en loonkosten) en door de extra inzet die Vitens moet leveren om de gevolgen van de extreme weersomstandigheden structureel op te kunnen vangen. Daarom hebben we eind 2022 hogere drinkwatertarieven voor 2023 vast moeten stellen. Ook moesten we voor het eerst zakelijke drinkwateraanvragen weigeren. Verder hebben wij gezien dat de afgifte en dus de omzet lager waren dan voorspeld, vermoedelijk door de hoge energiekosten bij klanten.

Breder denken, verder vooruit kijken
Door de context waarin we momenteel werken, is het voor Vitens van belang om breder te denken en verder vooruit te kijken. Bij Vitens kijken we breder dan alleen naar het nakomen van onze wettelijke verplichtingen. We wegen nadrukkelijk ook de maatschappelijke impact van onze activiteiten mee in de keuzes die we maken. Vitens kijkt steeds verder vooruit. Dat zie je niet alleen terug in de streefstructuur, maar ook in de ambitie om de horizon van het volgende Investeringsplan op te rekken naar 20 jaar en daarna naar 30 jaar. Om onze ambitie voor een duurzame drinkwatervoorziening waar te maken, zetten we sterk in op intensieve samenwerking met onze omgeving. 

Stijging tarieven
Er is Vitens veel aan gelegen om de drinkwaterprijs betaalbaar te houden. In de afgelopen tien jaren zijn we per saldo erin geslaagd geringe prijsstijgingen door te voeren. Maar inmiddels zijn de kosten die Vitens maakt om drinkwater te maken en leveren flink gestegen. Dit komt onder andere door:

  • De sterk gestegen energieprijzen. Er is veel energie nodig om water te winnen, te zuiveren en daarna als drinkwater door het leidingnet te pompen.

  • Stijgende investeringskosten die zich doorvertalen in het tarief.

  • Schaarse grondstoffen en dure materialen.

  • Stijgende loonkosten.

  • Uitkering droogteschade, waarbij Vitens een financiële tegemoetkoming doet aan agrariërs bij wie verminderde opbrengst aan gewassen door grondwateronttrekking is vastgesteld.

Op aandringen van de Rijksoverheid naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne en de afgekondigde sancties, heeft Vitens in 2022 haar contract met Gazprom opgezegd. Over eventuele compensatie op dit handelen staat Vitens nog in contact met de Rijksoverheid.

Om de beschikbaarheid van schoon drinkwater te garanderen zijn we genoodzaakt de gestegen kosten door te berekenen. 

Noodkreet drinkwatersector
Klimaatverandering, economische groei, groeiende woningmarkt en aanhoudende vervuiling leiden tot meer druk op de drinkwatervoorziening. De situatie is zo dringend dat Vewin, de vereniging van waterbedrijven in Nederland, namens alle drinkwaterbedrijven in september 2022 alarm sloeg. De boodschap: alle drinkwaterbedrijven hebben per direct of voor 2030 meer vergunningsruimte nodig om te produceren.

Toenemende vraag op lange termijn
Hoewel in 2022 de afname van drinkwater achterbleef bij de prognose, is de verwachting dat op de langere termijn de vraag toe zal nemen. Dit komt onder andere door de gevolgen van klimaatverandering. Zo was er in 2022, net als in 2018, sprake van een neerslagtekort. Verder ligt er een grote woningbouwopgave in het verschiet. Voor 2030 moeten er ongeveer 300.000 nieuwe woningen in het Vitens gebied worden gebouwd. Als laatste is er sprake van economische groei en bevolkingsgroei.

Urgentie: Voor het eerst zakelijke drinkwateraanvragen geweigerd
‘Water uit de kraan is niet langer meer vanzelfsprekend.’ Dat zei Vitens-directeur Jelle Hannema in 2022 als toelichting toen Vitens verschillende drinkwateraanvragen van bedrijven in Overijssel en Gelderland niet kon honoreren. ‘We komen in een situatie waarin we niet meer aan alle aanvragen voor drinkwateraansluitingen kunnen voldoen. Dat komt omdat niet alle verleende vergunningen voor het winnen van drinkwater (volledig) kunnen worden gebruikt.’

Zo’n twintig procent van het totaal geleverde drinkwater van Vitens wordt geleverd aan bedrijven. Dat komt neer op ongeveer 80 miljoen kuub per jaar. De beschikbaarheid van drinkwater is niet alleen voor Vitens en grootzakelijke klanten een punt van aandacht – maar ook voor provincies. Vitens pleit ervoor dat het watersysteem voor (provinciale) overheden leidend is bij besluiten over woningbouw en economische ontwikkelingen.

Watertransitie: duurzaam en circulair met zoetwater omgaan
Lange tijd was de grootste uitdaging in Nederland om overtollig water af te voeren, maar door de klimaatverandering wordt Nederland droger. Om waterschaarste tegen te gaan, moeten we water beter vasthouden. Het watersysteem in Nederland is nu ingericht op het zo snel mogelijk afvoeren van water. Eind april 2022 deed Jelle Hannema onder andere via de media een dringend beroep aan de overheid om haast te maken met de watertransitie: een veerkrachtig systeem waarin we water zo lang mogelijk bufferen. Hierdoor kan het rustig de bodem insijpelen en kan het grondwatersysteem zich herstellen met als voordeel dat alle maatschappelijke functies die afhankelijk zijn van water duurzaam over dat water beschikken, denk aan natuur en landbouw. Met het project Panorama Waterland laten we zien dat het kan. In dat project werken we met provincies, gemeenten, agrariërs en natuurorganisaties om het water op de Sallandse Heuvelrug beter vast te houden. Het concept van Panorama Waterland is ook voor andere locaties prima inzetbaar. 

Water wordt sturend
In november 2022 maakt het kabinet via een Tweede Kamerbrief bekend water en bodem sturend te laten zijn bij beslissingen over de inrichting van ons land. Hierin wordt de urgentie en aanpak van de watertransitie benoemd. Dat ondersteunen wij van harte. Maar nu komt het aan op concretisering en doen. Ook is in de brief aangegeven dat Nederland in 2035 twintig procent minder drinkwater moet gebruiken dan we in 2022 doen. Dit sluit naadloos aan op onze eigen doelstellingen op het gebied van waterbesparing.

Kwaliteit van drinkwaterbronnen onder druk
Om de kwaliteit van het drinkwater te blijven garanderen, moeten in 2027 alle EU-lidstaten aan de Kaderrichtlijn Water (KRW) voldoen. Nederland gaat in 2027 deze doelstelling waarschijnlijk niet halen, meldde minister Mark Harbers van infrastructuur en waterstaat half april in een brief aan de Tweede Kamer. Het niet behalen van deze doelstellingen, verhoogt de druk op Vitens om kwalitatief hoogwaardig drinkwater te blijven leveren. Immers, als de kwaliteit van de bronnen onder druk staat wordt het moeilijker om goede bronnen te vinden en te gebruiken. Daarnaast vergroot het de zuiveringsinspanning die Vitens moet leveren. De toenemende verontreiniging is een maatschappelijk vraagstuk met een hoge urgentie.

RIVM-rapport 2022: hoeveelheid PFAS voldoet aan Europese eisen
Hoewel ons drinkwater volgens het RIVM voldoet aan de eisen van de Europese Drinkwater Richtlijn voor PFAS, is het wel duidelijk dat PFAS zo ongeveer overal in het milieu voorkomt. Daarmee komt de drinkwatervoorziening vroeg of laat in de problemen. Daarom benadrukt Vitens samen met collega drinkwaterbedrijven dat PFAS niet thuis hoort in het milieu en in de bronnen van drinkwater. De drinkwaterbedrijven in Nederland zijn groot voorstander van een nationaal en Europees totaalverbod op PFAS en – vooruitlopend daarop – een verbod op lozingen omdat ze slecht afbreken en daardoor lang in het milieu aanwezig blijven.

Stikstof-uitspraak
In 2022 is de uitspraak ‘bouwvrijstelling stikstof’ van de Raad van State geweest. Hiermee is de vrijstelling voor de aanleg en bouw voor drinkwater infrastructuur stopgezet. Voor Vitens en de Vewin is het essentieel dat de tijdelijke vrijstelling voor drinkwaterinfrastructuur weer in werking wordt gesteld om onze ambitie voor een duurzame drinkwatervoorziening waar te maken.

Het Verbond Brede Welvaart
Vitens maakt onderdeel uit van het Verbond Brede Welvaart. In het Verbond Brede Welvaart verklaren de deelnemende infrabedrijven dat zij optimaal willen bijdragen aan een toekomstbestendige, duurzame en sociale samenleving. Infrastructuur is met zijn netwerken van o.a. wegen, spoorwegen, elektriciteit en drinkwater een belangrijke basis voor onze economie en samenleving. Het Verbond van Brede Welvaart sluit naadloos aan bij onze strategie. Met de strategie 'Elke Druppel Duurzaam in 2030' maken we de omslag naar een duurzaam drinkwaterbedrijf als onderdeel van een duurzaam watersysteem.