Voorwoord
Met hoge urgentie samen werken aan de duurzame drinkwatervoorziening: voor nu en later.
Voor Vitens en haar klanten werd 2022 getekend door de verwoestende oorlog in Oekraïne. Naast de gruwelijke beelden en het onnoemelijke leed van de inwoners werden we geconfronteerd met zeer snel stijgende energieprijzen en hoge inflatie. Voor de 3e keer in korte tijd (met uitzondering van 2021) kregen we in 2022 te maken met aanhoudende droogte; van april tot diep in september. Maar ondanks deze lange droge periode hebben we veel minder water geleverd dan we hadden gepland. Dat is op zichzelf verheugend, omdat we ons inzetten voor waterbesparing. Maar het heeft ook een serieuze impact gehad op onze waterafgifte die veel lager uitpakte dan was begroot en tot een aanzienlijk lager resultaat leidde dan begroot. Terwijl we dit resultaat juist zo hard nodig hebben in het licht van onze (toekomstige) investeringen. Zo zien we dat onze strategische doelen ‘waterbesparing’ en ‘financiële gezondheid’ elkaar in 2022 in de wielen reden en werd 2022 het jaar van de paradox en de grote omslag.
Deze paradox maakt zichtbaar dat we in dit tijdsgewricht de onzekerheden als gevolg van weersomstandigheden en meer volatiele omzetontwikkeling steeds groter zien worden. Enerzijds moeten we extra investeren in het klimaat- en toekomstbestendig maken van het watersysteem en drinkwatervoorziening. Anderzijds moeten we de uitgangspunten van ons financieel beleid robuuster maken om deze onzekerheden duurzaam te kunnen incasseren. Structurele tariefsverhoging is in dit licht onontkoombaar.
Klanttevredenheid en klantcommunicatie
Wij zijn blij te kunnen melden dat onze klanten zeer tevreden zijn over Vitens. Dit blijkt uit onze service tevredenheidsindex, waarin wij in 2022 een 8,4 ontvingen van onze klanten. Dit danken wij aan de hoge en professionele inzet van onze medewerkers. Zo waren er in 2022 maar weinig grote calamiteiten en drinkwateronderbrekingen en konden we nog betere waterkwaliteit leveren.
Als drinkwaterbedrijf doen we er alles aan om 24/7 voldoende schoon drinkwater te leveren en dat deden wij in het afgelopen jaar goed. Zo bleven we tijdens de lange droge en warme periodes in 2022 operationeel stabiel presteren, bijna overal binnen onze vergunningsruimte. We moeten wel constateren dat alle beschikbare vergunningsruimte nu wel is opgebruikt.
We konden stabiel presteren door tijdige anticipatie van de waterverdeling en door effectieve klantcommunicatie gericht op bewust drinkwatergebruik. Door nauwe samenwerking in de communicatie met onze aandeelhouders en andere partners is de boodschap om ‘wijs met drinkwater’ om te gaan breed in ons Vitensgebied uitgedragen.
Leveringszekerheid en bronnen onder druk
In 2022 hebben we aanhoudend te maken gehad met uitdagingen in de leveringszekerheid van drinkwater, in combinatie met beperkte beschikbaarheid van (nieuwe) drinkwaterbronnen. De noodzakelijke uitbreiding van onze productie- en transportcapaciteit blijft op de korte termijn onder druk staan vanwege de veelal trage bestuurlijke en technische maakbaarheid. Het duurt (te) lang voordat win- en bouwvergunningen worden verleend en hierdoor is de leveringszekerheid van drinkwater geen vanzelfsprekendheid meer. Het veiligstellen van het drinkwater van nu vraagt om korte termijn maatregelen, veelal bij bestaande bronnen. Voor de langere termijn heeft het drinkwatersysteem andere, duurzame, bronnen nodig in een klimaatbestendig watersysteem en een veerkrachtige infrastructuur. Vitens werkte in 2022 hard aan deze lange termijnopgave voor het duurzaam winnen van drinkwater in een klimaatbestendig watersysteem, én aan de borging van de leveringszekerheid op korte termijn. De benodigde lange termijn oplossingen zijn niet vandaag de dag voorhanden, terwijl de urgentie op de korte termijn om leveringszeker te blijven buitengewoon hoog is. Zie hier het spanningsveld waar we ons ook de komende jaren in bevinden en wat adequate en snelle besluitvaardigheid van onze betrokken besturen vraagt.
Verschillende, soms tegenstrijdige belangen
In 2022 ervoeren wij dagelijks aan den lijve dat er verschillende, soms tegenstrijdige maatschappelijke opgaven en belangen zijn. Denk hierbij aan natuurontwikkeling, economische groei, de grote woningbouwopgave en de landbouw, waardoor op meerdere locaties zelfs het volledig benutten van onze vergunningen werd beperkt. Het drinkwaterbelang moet meer en meer strijden met andere belangen. Vanwege de beperkte waterbeschikbaarheid hebben wij in bepaalde regio’s zelfs zakelijke drinkwateraanvragen moeten weigeren.
Wij blijven een dringend beroep op de betrokken overheden doen om hun zorgplicht te vervullen en in de benodigde vergunningsruimte te voorzien. Drinkwater is een eerste levensbehoefte en van groot belang voor de volksgezondheid. Geef drinkwater daarom de prioriteit die noodzakelijk én urgent is, en die het nota bene wettelijk heeft. Deze extra vergunnings- en productiecapaciteit is nodig, ook om te kunnen inspelen op de toekomstige woningbouw, waarbij we in het belang van watervriendelijk bouwen blijven beklemtonen. Vitens heeft, net als de gehele drinkwatersector, de in de Kamerbrief ‘Water en Bodem Sturend’ genoemde ambitie onderstreept: water en bodem sturend bij beslissingen over de inrichting van ons land.
Wij zagen dat in 2022 drinkwaterbronnen steeds meer onder druk kwamen te staan door invloeden van buitenaf. Wij maken ons grote zorgen over de toenemende verontreiniging van het Nederlandse water en ongewenste stoffen in onze bronnen. Hierdoor moeten wij het water uit de drinkwaterbronnen intensiever zuiveren. Dit laat zien dat het noodzakelijk is dat de doelen uit de Kader Richtlijn Water tijdig – in 2027 - worden behaald. Zeer zorgwekkend vinden we de snelle toename van opkomende stoffen, zoals PFAS in het milieu. Het tegengaan van vervuiling vraagt om scherpere regels met als doel onze drinkwaterbronnen te beschermen. Wij pleiten dan ook voor een verbod op PFAS en andere stoffen met een hoog milieurisico.
Financiële beperkingen en inflatie
Zoals gezegd kenden wij in 2022 onze financiële uitdagingen en hebben we gezien dat ondanks de lange droge zomer, de waterafgifte lager was dan voorspeld. De operationele kosten, energiekosten en kosten voor chemicaliën en grondstoffen zijn in deze periode door de inflatie toegenomen. In het verlengde van de inflatie hebben we extra kosten gemaakt in het kader van de nieuwe CAO. De lagere afgifte en hogere kosten leidden tot een grote afwijking van het begrote resultaat. Ondanks een in 2022 wat gematigder drinkwaterverbruik door klanten en ondanks onze inzet op waterbesparingsdoelen, is de verwachting dat door woningbouwopgave, demografische ontwikkelingen, klimaatverandering en economische groei de drinkwatervraag op de langere termijn weer gaat stijgen. In combinatie met de enorme vervangings- en renovatieopgaven van onze infrastructuur, leidt dit tot een sterke stijging van ons investeringsniveau, de zogenaamde ‘schaalsprong’. Om over voldoende eigen vermogen te beschikken teneinde deze benodigde investeringen te kunnen uitvoeren, is verruiming van de Weighted Average Cost of Capital-regulering (WACC) een harde voorwaarde. Gebeurt dat niet, dan dreigt er serieus gevaar dat de benodigde investeringen niet haalbaar zijn en komt de financiële gezondheid van Vitens in gevaar. Om tot de benodigde financieringsruimte te komen voor de korte en lange termijn, wijzen wij het ministerie van I&W en de politiek in Den Haag nadrukkelijk op de noodzaak van verhoging van de WACC.
Samen aan de toekomst werken
Om de grote opgaven het hoofd te bieden is samenwerking met onze partners essentieel en vindt er een continue en constructieve dialoog en samenwerking plaats met onze aandeelhouders. We zijn blij om te zien dat de benodigde watertransitie voor een toekomstbestendig duurzaam watersysteem aan steeds meer bestuurstafels wordt erkend en ondersteund. Dat fundamentele keuzes nodig zijn voor de watertransitie staat ook in de Kamerbrief ‘Water en Bodem Sturend’. In een drukbevolkt land als Nederland is het verstandig om uit te gaan van het natuurlijk watersysteem en vervolgens kijken wat er mogelijk is: woningen, bedrijvigheid, landbouw, natuur, of een combinatie. Met onze sectorgenoten roepen we de overheid op om fundamentele keuzes te maken waarin de ruimtelijke gebiedsindeling het watersysteem volgt, water beter wordt vastgehouden en hieraan op korte termijn acties te verbinden.
Wij hebben het Panorama Waterland concept ontwikkeld en wij hebben onze streefstructuur voor de toekomstige drinkwaterwinning nader uitgewerkt. Wij staan er klaar voor om in co-creatie aan de slag te gaan met concrete uitwerking en toepassing van onze beelden voor de nabije toekomst.
We móéten versnellen op weg naar elke druppel duurzaam
De voortschrijdende klimaatverandering en de noodzakelijke verduurzaming van onze drinkwatervoorziening blijven het belang en de urgentie van onze strategie ‘Elke druppel duurzaam’ in 2030 onderstrepen. Samen met onze partners zijn we de weg ingeslagen naar een toekomstbestendige drinkwatervoorziening, maar het tempo kan en moet omhoog. We kijken ook kritisch naar onszelf, want ook wij moeten een tandje bijzetten, gezien de vertraagde voortgang in duurzaamheidsdossiers in 2022. We moeten het samen doen en 2023 wordt wat ons betreft het jaar waarin we met z’n allen (groen) gas geven en woorden omzetten in daden.
Tot slot was 2022 ook het jaar waarin Marike Bonhof, lid van de Raad van Bestuur van Vitens ons informeerde over haar vertrek bij Vitens. Wij bedanken Marike zeer voor haar gepassioneerde en betrokken inzet in de afgelopen jaren voor Vitens. Zij heeft een grote bijdrage geleverd aan het Vitens van nu en heeft belangrijke bouwstenen ingebracht in het Vitens-fundament van de toekomst.
Jelle Hannema