Waterschaarste

De stijgende vraag naar water, door onder andere klimaatverandering en bevolkingsgroei, maakt dat water een steeds schaarser goed wordt. Bovendien is Nederland van oudsher ingericht op het zo snel mogelijk afvoeren van water. Dit is nadelig voor het grondwaterpeil en daarmee voor de natuur, landbouw en drinkwaterbedrijven zoals Vitens. Kortom: het watersysteem staat steeds meer onder druk. Het is daarom noodzakelijk dat we hier anders naar gaan kijken.

Door de toenemende vraag heeft Vitens op de korte termijn meer vergunningen nodig om (grond)water te kunnen winnen om drinkwater van te maken. Alleen door samenwerking met onze waterpartners kunnen die vergunningen gerealiseerd worden. Complexe, langdurige vergunningprocedures en concurrerende belangen in de leefomgeving zijn grote knelpunten in het tijdig beschikbaar hebben van vergunningen. Lastige inpassing in de leefomgeving is daarvan vaak de oorzaak. De precieze knelpunten verschillen echter per regio. Andere, regio-overstijgende, belemmeringen zijn de toenemende schaarste in menskracht en middelen, de stikstofregels en netcongestie.

Voor de lange(re) termijn, na 2030, werkt Vitens samen met stakeholders aan een robuust systeem met drinkwaterwinningen die zo weinig mogelijk impact hebben op natuur en omgeving (de strategische harten). Hiervoor kijken we ook naar alternatieve bronnen om drinkwater van te maken. Door naast diep grondwater ook in te zetten op het innemen van oppervlaktewater, oevergrondwater en ondiep grondwater maken we onze beschikbare broncapaciteit groter en daarmee beter bestand tegen kwetsbaarheden als gevolg van weersextremen (zoals langdurige droogte). Zo ontwikkelen we een toekomstbestendig en duurzaam watersysteem. Dit is een proces van tientallen jaren. Daarom zetten we de komende jaren nog steeds in op het winnen van extra grondwater, maar wel op een zo duurzaam mogelijke manier.

Tot slot moet niet alleen het winnen van water anders. Ook is het belangrijk dat (zakelijke) klanten verantwoord met drinkwater omgaan. Kortom: duurzame drinkwaterwinning betreft de gehele keten.

Totale reserves

Voldoende reserves zijn van belang om nu en in de toekomst te kunnen voldoen aan de watervraag. De KPI ‘Totale Reserves’ geeft aan hoeveel van onze in totaal 10 clusters beschikken over voldoende winvergunningen. Voldoende betekent dat we in een cluster beschikken over genoeg vergunningsruimte om aan de huidige drinkwatervraag te voldoen, plus 10% extra vergunningsruimte voor uitbreiding van de infrastructuur.

Resultaten

Toelichting 

Ons doel is behaald. In de volgende clusters beschikken we over voldoende totale reserves: Overijssel-Noord, Utrecht-Zuid, Gelderland-Oost en Friesland. Voor het cluster Friesland geldt echter het voorbehoud dat de vergunning in Luxwoude nog niet onherroepelijk is en er nog openstaande bezwaarschriften zijn.

Desondanks blijft er een grote uitdaging om de reserves in de overige clusters op orde te krijgen, wat noodzakelijk is om ook in de toekomst voldoende water te leveren. Daarnaast vraagt ook de inzet op behoud en instandhouding van de huidige winningen onze blijvende aandacht.

Initiatieven 2024

• In 2024 is volop gewerkt aan de al lopende trajecten voor het verkrijgen van extra waterwinvergunningen.

• • Er is veelvuldig onderzoek gedaan bij de verschillende trajecten. Zo is zowel bij Fikkersdries als Schalkwijk begonnen met de milieueffectrapportage(mer)-procedure, waar de ter inzagelegging van de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) heeft plaatsgevonden.

  • In de Gelderse Vallei zijn proefboringen uitgevoerd en voor Salland Diep is het veldwerk gestart vooruitlopend op de onderbouwing van een vergunningsaanvraag en eventuele mer-procedure.

  • De vergunningsaanvraag voor uitbreiding van de winning bij Epe is ingediend bij provincie Gelderland.

• Om draagvlak te vinden voor drinkwaterwinningen en de omgeving mee te nemen in de plannen van Vitens, zijn regelmatig bewonersavonden georganiseerd om het gebied mee te nemen in de ontwikkelingen.

• In samenspraak met de voor Vitens relevante provincies en selectie van waterschappen is verder gewerkt aan de ontwikkeling en uitvoering van de Drinkwaterstrategieën. In lijn met de strategieën is in samenwerking tussen de provincies, het Rijk en Vitens het actieprogramma Beschikbaarheid Drinkwaterbronnen 2023-2030 geschreven. Het actieprogramma toont zowel de regionale als landelijke uit te voeren acties en bijbehorende verantwoordelijkheden om te zorgen dat de drinkwatervoorziening in 2030 op orde is.

• Net als in 2023 zijn verkenningen doorgezet voor alternatieve bronnen voor drinkwater anders dan grondwater.

• • In 2024 is de samenwerking met marktpartijen voor het ontwerp van een nieuw drinkwaterconcept in de IJsselvallei (living lab) voortgezet. Binnen dit drinkwaterconcept van de toekomst willen we gebruikmaken van meerdere bronnen voor drinkwater, modulaire bouwtechnieken toepassen en de realisatietijd verkorten ten opzichte van reguliere doorlooptijden. Hiervoor zijn afgelopen jaar zuiveringsproeven bij Zwolle uitgevoerd. Het doel is om hier in 2028 water te kunnen produceren met een capaciteit van 5 miljoen m3/jaar. Om deze volledige hoeveelheid water te kunnen leveren aan onze klanten moet er nieuwe transportinfrastructuur worden aangelegd en die is pas later gereed. Dit maakt dat de productie en levering in fasen zal worden opgevoerd tot 5 miljoen m3/jaar.

  • Ook in andere regio’s onderzocht Vitens mogelijkheden om water te winnen uit andere bronnen dan grondwater, waaronder in het Ketelmeer, de Boven-IJssel en in het Gooi in samenwerking met Waternet en PWN in het Gooi.

• 1 Afbeelding: Vitens clusterindeling

Operationeel verschil 

Het operationeel verschil is het verschil op jaarbasis tussen de noodzakelijke productiebehoefte en de huidige beschikbare zuiveringscapaciteit. De kritieke prestatie-indicator (KPI) ‘Operationeel Verschil’ geeft aan hoeveel van onze in totaal 10 clusters beschikken over een positief operationeel verschil. Een positief operationeel verschil betekent ten minste 10% operationele reservecapaciteit boven op de drinkwatervraag. Met het beter benutten van de productie- en distributiecapaciteit van bestaande locaties of het bouwen van nieuwe locaties kan de operationele capaciteit verhoogd worden.

Een positief operationeel verschil is van belang om flexibel in te kunnen spelen op veranderingen in de drinkwatervraag. Is in een cluster sprake van een negatief operationeel verschil, dan moeten we tijdens piekvragen (bijvoorbeeld in droge en hete periodes) mogelijk de waterdruk verlagen om onze klanten van drinkwater te kunnen blijven voorzien.

Resultaten 

Toelichting 

De doelstelling is ruim behaald. Naast de twee clusters die in 2024 beschikten over een voldoende positief operationeel verschil, namelijk Gelderland-Oost en Flevoland, zijn nu ook Gelderland-Zuid, Gelderland-Noord, Utrecht-Zuid en Friesland op orde. Voor Gelderland-Zuid is dit direct te herleiden naar het verhogen van de productiecapaciteit van Fikkersdries binnen de huidige vergunning. Bij de overige clusters is dit bereikt door een lichte bijstelling van de waterprognose naar beneden. Hoewel de jaarlijkse prognoseaanpassingen tot kleine fluctuaties leiden, blijft de stijgende trend in de prognoses vrijwel ongewijzigd. Dit betekent dat in de komende jaren initiatieven nodig blijven om de productiecapaciteit te verhogen in alle clusters , om ook in de toekomst aan de doelstelling te blijven voldoen.

Initiatieven 2024

• Op productielocatie Lochem (Gelderland-Oost) is de productiecapaciteit tijdelijk verhoogd binnen de grenzen van de huidige vergunning. Daarnaast is een project gestart om de locatie volledig te vernieuwen en de volledige capaciteit te benutten.

• De productiecapaciteit in Overijssel is binnen de huidige vergunning uitgebreid in Deventer door de zuivering aan te passen.

Vooruitblik 

• De productiecapaciteit in Utrecht wordt uitgebreid. Hier tegenover staat de sluiting van de productielocatie in Doorn vanwege de kwetsbaarheid van deze winning. Daarnaast wordt de productiecapaciteit bij Bilthoven uitgebreid.

• De productiecapaciteit in Overijssel wordt vergroot door het uitbreiden van de zuivering in Vechterweerd en Diepenveen.

• De productiecapaciteit in Gelderland wordt uitgebreid. Optimalisatie van de winvelden van Fikkersdries zorgt ervoor dat de huidige vergunning volledig inzetbaar wordt.