Bescherming grondwaterbronnen 

Grondwater is onze primaire grondstof. Het beschermen van grondwaterbronnen is daarom een belangrijk thema voor Vitens. De kwaliteit van onze bronnen staat steeds meer onder druk. We hebben te maken met toenemende vervuiling, onder meer door opkomende stoffen, zoals PFAS. Ook restanten van bestrijdingsmiddelen en nutriënten bedreigen onze bronnen. Daarnaast vormt de opkomst van bodemenergiesystemen, zoals geothermie en warmte-koudeopslagsystemen (WKO’s), een risico vanwege de kans op vervuiling.

Verontreinigingsindex 

De Verontreinigingsindex geeft een indicatie van de mate van verontreiniging van de grondwaterbronnen. De index geeft het verschil aan tussen de huidige situatie en de bronwaarden (streefwaarden die Vitens hanteert voor het ruwe water). Deze KPI is bedoeld om trends op de lange termijn te tonen en dient als hulpmiddel bij gesprekken met overheden om bijvoorbeeld bestuurlijke afspraken te maken over het beschermen van grondwater en de handhaving hiervan.

De index laat zien hoeveel van welke stoffen in het ruwe water of bronwater voorkomen. Hoe hoger de index, hoe hoger het aantal ongewenste stoffen en/of de concentraties daarvan. De stoffen zijn onderverdeeld in vier groepen: macroparameters (nitraat, sulfaat, hardheid), bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen en overige industriële stoffen. Deze stoffen worden gemeten op elk van onze winlocaties. Een uitkomst van 0 betekent dat er voor die stof geen overschrijding van de bronwaarde is. Een uitkomst van 100 betekent de hoogste mate van overschrijding. Per winlocatie tellen we van alle stoffen de overschrijdingen op. Vervolgens nemen we het gemiddelde van alle winlocaties. Dit is de Verontreinigingsindex.

De betekenis van de index ligt vooral in het kunnen volgen van de trend van jaar tot jaar. Samen met partners en bevoegd gezag stellen we vragen zoals ‘Zijn we op de goede weg? ’en ‘Is er extra aandacht nodig voor bepaalde bronnen, stoffen of ontwikkelingen?'

Naast de mate van verontreiniging op totaalniveau, halen we ook veel waarde uit het monitoren van overschrijdingen op bron- en stofgroepniveau. Als er nieuwe overschrijdingen van stoffen worden waargenomen, dan kan dit aanleiding zijn om in gesprek te gaan met de provincie of andere partners, met als doel na te gaan waar de overschrijding vandaan komt en wat gedaan kan worden om verdere verontreiniging van de bron tegen te gaan.

We hanteren bij het streven naar een schone bron twee ambitieniveaus: een ambitie voor de korte termijn en een ambitie voor de lange termijn, elk met een eigen lijst van bronwaarden. Zo berekenen we twee verontreinigingsindices:

• VI-KT (korte termijn)

Bij de VI-KT kijken we naar stoffen en stofgroepen die we aantreffen in ons ruwe water. Bevinden deze zich in een concentratie boven de bronwaarde voor de korte termijn, dan is deze verontreiniging urgent om aan te pakken. De bronwaarden voor de korte termijn sluiten aan bij de drinkwaternormen die gelden voor geproduceerd drinkwater, waarbij alleen rekening gehouden worden met de verwijdering door een eenvoudige zuivering.

• VI-LT (lange termijn)

Bij de VI-LT kijken we naar dezelfde stoffen en stofgroepen als in de VI-KT, alleen hanteren we hierbij een strengere streefwaarde, namelijk 10 maal lager dan die voor de korte termijn. Hierdoor kunnen we zien welke stoffen of stofgroepen op de lange termijn (2050) mogelijk een probleem kunnen gaan opleveren.

Early Warning

Naast het meten van stoffen in grondwaterbronnen kijken we ook naar stoffen die zich in de ondiepe ondergrond bevinden. Aan de hand van deze Early Warning-metingen zien we welke stoffen er mogelijk in de bronnen komen. Door dit nu al in beeld te hebben, kunnen we vroegtijdig maatregelen nemen en zien we mogelijk ook binnen een paar jaar resultaat van deze maatregelen.

Resultaten 

Toelichting

De doelstelling is behaald en de verontreinigingsindex is licht gedaald ten opzichte van vorig jaar, voornamelijk door een afname van industriële stoffen.

Correctie

Bij de controle van de gebruikte brongegevens werd vastgesteld dat een beperkt aantal chemische analyseresultaten onjuist was verwerkt in het rekenmodel. Dit betrof uitsluitend de gegevens die in 2023 zijn gebruikt voor de bepaling van de Verontreinigingsindex korte termijn. De fout is inmiddels gecorrigeerd. In de onderstaande tabel worden de in 2023 gerapporteerde waarde en de gecorrigeerde waarde weergegeven, die wordt gehanteerd in het jaarverslag van 2024.

Initiatieven 2024

• We voeren continu gesprekken met partners in ons voorzieningsgebied over verontreinigingen en activiteiten die de kwaliteit van onze bronnen bedreigen. Met behulp van gesprekken, werkbezoeken, landelijke bijeenkomsten en deelname aan diverse initiatieven bevorderen we de agendering van dit onderwerp, vergroten we de bewustwording over impact van bepaalde stoffen op de leefomgeving en genereren we meer aandacht voor de noodzaak van maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. In 2024 is er specifiek aandacht besteed aan:

• • In de provincie Overijssel is er veel aandacht en energie besteed aan het ontwikkelen van mogelijke beschermingsmaatregelen op basis van de gebiedsdossiers. Deze maatregelen omvatten onder andere het beperken van het gebruik van bestrijdingsmiddelen, het terugdringen van lozingen, extra zuivering van rioolwater en strengere vergunningverlening en handhaving. Dit proces vond plaats onder regie van de provincie, in samenwerking met de waterschappen en Vitens. De verwachting is dat in 2025 het maatregelprogramma ondertekend wordt.

  • In de provincie Gelderland is veel ingezet op het beperken van het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Zo is er een verbod op de teelt van bloembollen in grondwaterwingebieden.

  • In de provincie Utrecht hebben we meegedacht en geadviseerd over het programma Wees wijs met water, bescherm je bron! Het doel van dit programma is om bewoners, bedrijven en instellingen in de provincie alert te maken op drinkwaterbronnen, hoe we die het beste kunnen beschermen en welke rol verschillende partijen hebben om het water schoon te houden.

  • We hebben gesprekken gevoerd met agrariërs over wat zij nodig hebben om bij te dragen aan een betere waterkwaliteit rondom waterwinlocaties, bijvoorbeeld door het gebruik van bestrijdingsmiddelen of mest te verminderen. Daarnaast hebben we financieel bijgedragen aan pilots met innovatieve machines die, met behulp van camera’s, onkruid zeer nauwkeurig bestrijden. Dit leidt tot een aanzienlijke reductie van het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

  • We hebben deelgenomen aan diverse initiatieven om onze leefomgeving en grondwaterbronnen te helpen beschermen en bewustwording te vergroten, zoals de beweging ‘Drinkbare rivieren’.

• Om verontreinigingen inzichtelijk te maken en concreet handelingsperspectief te bieden, bieden we technieken en tools aan.

• • We pleiten voor breder gebruik van de Verontreinigingsindex. In 2024 is deze onder andere gepresenteerd aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, NVWA en Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Met de tool kunnen zij bedrijven bewust maken van verontreinigingen in het water en hen stimuleren om minder ongewenste stoffen te lozen.

  • We leveren gegevens van het Vitens-meetnet aan voor de landelijke grondwateratlas voor bestrijdingsmiddelen. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen (Ctcb) gebruikt deze data bij de (her)beoordeling van gewasbeschermingsmiddelen op de Nederlandse markt. Als de concentraties op te veel plekken te hoog zijn, kan dit leiden tot het intrekken van de toelating van een middel of aanpassingen in de gebruikersvoorschriften.

• We participeerden in onderzoeken naar de herkomst en het gedrag in de bodem van PFAS en onderzoeken naar de dumping van drugsafval om de herkomst van stoffen te achterhalen en verdere verontreiniging te voorkomen.