Drukte in de ondergrond
Vitens is niet de enige partij die de ondergrond gebruikt. De ondergrond wordt in toenemende mate gebruikt voor andere opgaven, zoals opslag van energie en warmte. Als gevolg van deze toename (bijvoorbeeld voor energie/warmte-opslag) bestaat de kans dat de grondwaterkwaliteit verslechtert en ultimo bronnen niet meer beschikbaar zijn voor waterwinning (nu en in de toekomst). Met als gevolg dat de waterlevering door Vitens, in kwaliteit en kwantiteit, in gevaar komt.
Het Rijk (systeemverantwoordelijk) dient hierin te zorgen voor de juiste condities voor drinkwater(winning), conform, dient toe te zien op de zorgplicht van provincies en gemeenten, die bij ruimtelijke keuzes het drinkwaterbelang “zwaar mee moeten laten wegen”. Vitens op haar beurt heeft de verantwoordelijkheid voor een voldoende en duurzame uitvoering van de drinkwatervoorziening. Hierin werken we adaptief aan het borgen van voldoende bronnen/capaciteit/kwaliteit. Dagelijks, door het meten en bewaken van de waterkwaliteit, en met de ontwikkeling van de streefstructuur, voor oplossingsrichtingen voor de langere termijn.
Vanwege de nog onbekende en moeilijk te beheersen risico’s pleit Vitens voor functiescheiding. Dit betekent: geen aardwarmte (geothermie en bodemenergie) in gebieden bestemd voor drinkwater. Voor de beheersing van het risico is het met name van belang dat de overheden primair de drinkwaterbelangen borgen in hun beleid en wet- en regelgeving.
Risicobeheersing
Beleid conform voornoemde uitgangspunten is recent opgenomen in de Beleidsnota Drinkwater 2021-2026. Dit geldt als basis voor gezamenlijke uitwerking (provincies, waterschappen, gemeenten, drinkwaterbedrijven, Rijk) met een Implementatie- en Uitvoeringsagenda voor regionale oplossingen.
Om onze infrastructuur beter te beschermen tegen de risico’s van Bodemenergie-systemen (BES), opslag en geothermie agendeerden we het belang van goede registratie en van vergunningen, toezicht en handhaving (VTH) bij de provincies. Daarnaast heeft Vitens input geleverd op aanpassing mijnbouwwet ten behoeve van aardwarmte die per 1 juli 2023 ingegaan. De Adaptieve Strategie met betrekking tot de diepe ondergrond is vastgesteld en wordt uitgedragen door Vitens.
Ons eigen standpunt inzake dit thema hebben we deels aangepast; we kiezen een meer adaptieve aanpak, waarin we het principe van functiescheiding niet loslaten, maar meer handelingsperspectief proberen te (helpen) bieden, zonder concessies te doen aan het drinkwaterbelang.
Om uniform grondwaterbeschermingsbeleid van provincies op activiteiten in de ondergrond te stimuleren, hebben we gestuurd op een éénduidige en consistente lijn hierin (via het Rijk en via ons (strategisch) overleg met de provincies). Zo hebben wij deelgenomen aan botsproef Friesland, Interview Drenthe en input geleverd aan de provincie Utrecht.
Om het drinkwaterbelang te (laten) borgen in de zogenaamde Warmtevisies en de Regionale Energie Strategieën (2.0) brengen we bij gemeenten onder de aandacht dat het van belang is dat de functiescheiding tussen aardwarmte en drinkwater van kracht blijft in drinkwaterbeschermingsgebieden (inclusief de ASV-gebieden).
Vitens volgt daarnaast de ontwikkelingen actief, en hanteert een adaptieve werkwijze. Hiertoe zijn interne (proces)afspraken ingeregeld en vindt periodieke monitoring van nieuwe initiatieven plaats door een zogenoemde themagroep (Diepe Ondergrond). Tevens nemen we actief deel aan de externe werkgroep ‘Kwetsbare gebieden’. Dat is een overleg tussen provincies, de geothermiesector, EBN en de VEWIN/drinkwaterbedrijven gericht op het definiëren van kwetsbare gebieden en bescherming van de grondwaterkwaliteit.
Risico-ontwikkeling
Onze inschatting is dat, ondanks de urgentie en positieve ontwikkelingen, het risico voor de bronnen onverminderd hoog blijft. We hebben onze aanpak op dit gebied herzien, omdat we in de praktijk regelmatig te maken hebben met situaties waarin drinkwater en bodemenergie/geothermie elkaar beïnvloeden of dreigen te beïnvloeden. Op 1 juli is bijvoorbeeld de aanpassing van de mijnbouwwet rondom geothermie ingegaan. Dit om de energietransitie te kunnen versnellen. Het is van groot belang dat deze versnelling niet leidt tot een gevaar voor de drinkwatervoorziening, vergelijkbaar met problemen die zijn ontstaan door netcongestie. Dit benadrukt de noodzaak om zorgvuldige beslissingen te nemen en goed afgewogen keuzes te maken.
Een ander voorbeeld betreft de kwestie van PFAS, waarbij het afgelopen jaar bepaalde waarden werden toegestaan om te worden gestort in diepe zandwinplassen die grenzen aan drinkwaterbeschermingsgebieden. Hoewel dit formeel mogelijk was, werd dit door ons als onwenselijk beschouwd en lijkt het bevoegde gezag geneigd te zijn om dit aan te passen.
We blijven daarom ‘aan de voorkant’ van planprocessen het belang van functiescheiding benadrukken bij provincies en gemeenten. We zijn ook actief betrokken bij diverse initiatieven waarin de drinkwater- en energiesector, samen met provincies en onderzoeksinstellingen, de ontwikkelingen monitoren en onderzoeken hoe om te gaan met risico’s. Zo wordt het drinkwaterbelang uiteindelijk beter beschermd, en kunnen instanties in de toekomst gaan handhaven, maar het maakt de directe kans op het risico nu nog niet kleiner.